امروزه گردشگری به یکی از بزرگترین صنایع در جهان تبدیل شده است و نقش مهمی در اقتصاد، فرهنگ و جامعه ایفا می‌کند. با این حال، رشد سریع این صنعت می‌تواند اثرات منفی زیادی بر محیط‌زیست داشته باشد. از جمله این اثرات می‌توان به آلودگی هوا و آب، تخریب منابع طبیعی، از بین رفتن تنوع زیستی و افزایش تولید زباله اشاره کرد.
به گزارش دیده بان طبیعت و به نقل از پایگاه اطلاع رسانی شرکت توسعه گردشگری آتیه خاورمیانه؛ گردشگری پایدار به عنوان راهکاری برای کاهش این اثرات منفی و تضمین پایداری صنعت گردشگری مطرح شده است. گردشگری پایدار به معنای سفری مسئولانه است که در آن گردشگران به محیط‌زیست، فرهنگ و اقتصاد جوامع محلی احترام می‌گذارند و سعی در کاهش اثرات منفی سفر خود دارند.
اصول گردشگری پایدار
گردشگری پایدار بر سه ستون اصلی استوار است که هر کدام نقشی کلیدی در حفظ تعادل بین صنعت گردشگری و محیط‌زیست، جوامع محلی و اقتصاد ایفا می‌کنند. این سه اصل عبارتند از حفاظت از محیط‌زیست، احترام به فرهنگ و جوامع محلی و توسعه اقتصادی جوامع محلی.
حفاظت از محیط‌زیست
حفاظت از محیط‌زیست در گردشگری پایدار به معنای کاهش اثرات منفی گردشگری بر محیط‌زیست و منابع طبیعی است. گردشگران در سفرهای خود باید به حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی توجه داشته باشند و از اقداماتی که باعث آلودگی هوا و آب، تخریب منابع طبیعی و از بین رفتن تنوع زیستی می‌شود، خودداری کنند. این امر شامل کاهش مصرف انرژی و آب، کاهش تولید زباله، جلوگیری از آلودگی هوا و آب و احترام به حیات وحش و گیاهان می‌شود. برای مثال، گردشگران می‌توانند از وسایل حمل و نقل عمومی یا دوچرخه برای رفت و آمد استفاده کنند، از اقامتگاه‌هایی که به حفظ محیط زیست اهمیت می‌دهند، انتخاب کنند و از خرید محصولاتی که باعث تخریب محیط زیست می‌شوند، خودداری کنند.
احترام به فرهنگ و جوامع محلی
احترام به فرهنگ و جوامع محلی در گردشگری پایدار به معنای احترام به آداب و رسوم، ارزش‌ها و شیوه زندگی جوامع محلی است. گردشگران باید در سفرهای خود به فرهنگ و آداب و رسوم جوامع محلی احترام بگذارند و از انجام هرگونه رفتاری که ممکن است باعث ناراحتی یا توهین به آنها شود، خودداری کنند. این امر شامل پوشیدن لباس‌های مناسب، رعایت آداب و رسوم محلی، احترام به اماکن مذهبی و فرهنگی و عدم دخالت در زندگی خصوصی افراد می‌شود. برای مثال، گردشگران می‌توانند قبل از سفر به یک منطقه، در مورد فرهنگ و آداب و رسوم آن منطقه مطالعه کنند و در طول سفر خود به آنها احترام بگذارند.
توسعه اقتصادی جوامع محلی
توسعه اقتصادی جوامع محلی در گردشگری پایدار به معنای بهره‌مند شدن جوامع محلی از مزایای اقتصادی گردشگری است. گردشگران می‌توانند با خرید از کسب و کارهای محلی، اقامت در اقامتگاه‌های بوم‌گردی و شرکت در فعالیت‌های گردشگری که توسط جوامع محلی برگزار می‌شود، به توسعه اقتصادی آنها کمک کنند. این امر باعث ایجاد اشتغال، افزایش درآمد و بهبود کیفیت زندگی مردم محلی می‌شود. برای مثال، گردشگران می‌توانند به جای خرید از فروشگاه‌های بزرگ، از مغازه‌های محلی خرید کنند و به جای اقامت در هتل‌های بزرگ، در اقامتگاه‌های بوم‌گردی که توسط مردم محلی اداره می‌شود، اقامت کنند.
چگونه می‌توانیم در سفرهای خود به گردشگری پایدار عمل کنیم؟
گردشگری پایدار به عنوان یک رویکرد مسئولانه در سفر، مجموعه‌ای از اقدامات و انتخاب‌ها را در بر می‌گیرد که هدف آن کاهش اثرات منفی گردشگری بر محیط‌زیست، جوامع محلی و اقتصاد است. این رویکرد شامل جنبه‌های مختلفی از سفر می‌شود، از انتخاب مقصد و نحوه حمل و نقل گرفته تا نوع اقامتگاه و فعالیت‌های گردشگری. در ادامه به برخی از این موارد به تفصیل می‌پردازیم:
۱. انتخاب مقصد مناسب
انتخاب مقصد، اولین و مهم‌ترین گام در گردشگری پایدار است. گردشگران باید در انتخاب مقصد سفر خود دقت کنند و به دنبال مقاصدی باشند که به گردشگری پایدار اهمیت می‌دهند و دارای برنامه‌هایی برای حفاظت از محیط‌زیست و جوامع محلی هستند. برخی از این مقاصد ممکن است دارای گواهینامه‌های خاصی در زمینه گردشگری پایدار باشند یا توسط سازمان‌های مردم نهاد و جوامع محلی اداره شوند. با انتخاب چنین مقاصدی، گردشگران می‌توانند اطمینان حاصل کنند که سفر آنها به حفظ محیط‌زیست و توسعه جوامع محلی کمک می‌کند. علاوه بر این، تحقیق در مورد مقصد و آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم آن می‌تواند تجربه سفر را غنی‌تر و معنادارتر کند.
۲. استفاده از حمل و نقل پایدار
نحوه حمل و نقل یکی دیگر از جنبه‌های مهم در گردشگری پایدار است. گردشگران باید در سفرهای خود سعی کنند از وسایل حمل و نقل پایدار مانند قطار، اتوبوس و دوچرخه استفاده کنند و از سفرهای هوایی غیرضروری خودداری کنند. سفرهای هوایی به دلیل تولید گازهای گلخانه‌ای، اثرات منفی زیادی بر محیط‌زیست دارند. در مقابل، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی یا دوچرخه نه تنها به کاهش آلودگی هوا کمک می‌کند، بلکه می‌تواند تجربه سفر را نیز لذت‌بخش‌تر کند. برای مثال، سفر با قطار می‌تواند فرصتی برای دیدن مناظر طبیعی و آشنایی با فرهنگ‌های مختلف را فراهم کند.
۳. اقامت در اقامتگاه‌های پایدار
محل اقامت نیز می‌تواند نقش مهمی در گردشگری پایدار ایفا کند. گردشگران باید در انتخاب محل اقامت خود دقت کنند و به دنبال اقامتگاه‌هایی باشند که به گردشگری پایدار اهمیت می‌دهند و دارای گواهینامه‌های مربوطه هستند. این اقامتگاه‌ها معمولا از انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده می‌کنند، مصرف آب خود را کاهش می‌دهند و در مدیریت پسماندها دقت می‌کنند. علاوه بر این، برخی از این اقامتگاه‌ها توسط جوامع محلی اداره می‌شوند و سود حاصل از آنها به توسعه اقتصادی این جوامع کمک می‌کند. با انتخاب چنین اقامتگاه‌هایی، گردشگران می‌توانند به حفظ محیط‌زیست و توسعه جوامع محلی کمک کنند.
۴. کاهش مصرف انرژی و آب
کاهش مصرف انرژی و آب یکی از اصول اساسی در گردشگری پایدار است. گردشگران باید در طول سفر خود سعی کنند مصرف انرژی و آب خود را کاهش دهند و از وسایل برقی کم مصرف و شیرآلات کم مصرف استفاده کنند. برای مثال، خاموش کردن چراغ‌ها و وسایل برقی هنگام خروج از اتاق، استفاده از حوله‌های چندبار مصرف و دوش گرفتن کوتاه می‌تواند به کاهش مصرف انرژی و آب کمک کند. علاوه بر این، گردشگران می‌توانند با انتخاب اقامتگاه‌هایی که از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی استفاده می‌کنند، به کاهش اثرات منفی سفر خود بر محیط‌زیست کمک کنند.
۵. کاهش تولید زباله
کاهش تولید زباله یکی دیگر از جنبه‌های مهم در گردشگری پایدار است. گردشگران باید در طول سفر خود سعی کنند زباله کمتری تولید کنند و از ظروف چندبار مصرف و کیسه‌های پارچه‌ای استفاده کنند. برای مثال، به جای خرید بطری‌های آب پلاستیکی، از قمقمه‌های چندبار مصرف استفاده کنند و به جای استفاده از کیسه‌های پلاستیکی، از کیسه‌های پارچه‌ای برای خرید استفاده کنند. علاوه بر این، گردشگران باید از خرید محصولاتی که بسته‌بندی زیادی دارند، خودداری کنند و زباله‌های خود را به درستی دفع کنند.
۶. احترام به فرهنگ و آداب و رسوم جوامع محلی
احترام به فرهنگ و آداب و رسوم جوامع محلی از اصول مهم در گردشگری پایدار است. گردشگران باید در سفرهای خود به فرهنگ و آداب و رسوم جوامع محلی احترام بگذارند و از انجام هرگونه رفتاری که ممکن است باعث ناراحتی آنها شود، خودداری کنند. این امر شامل پوشیدن لباس‌های مناسب، رعایت آداب و رسوم محلی، احترام به اماکن مذهبی و فرهنگی و عدم دخالت در زندگی خصوصی افراد می‌شود. برای مثال، گردشگران می‌توانند قبل از سفر به یک منطقه، در مورد فرهنگ و آداب و رسوم آن منطقه مطالعه کنند و در طول سفر خود به آنها احترام بگذارند.
۷. خرید از کسب و کارهای محلی
خرید از کسب و کارهای محلی می‌تواند به توسعه اقتصادی جوامع محلی کمک کند. گردشگران باید در سفرهای خود سعی کنند از کسب و کارهای محلی خرید کنند و از خرید سوغاتی‌های غیرمسئولانه و کالاهای وارداتی خودداری کنند. خرید از کسب و کارهای محلی نه تنها به اقتصاد محلی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند تجربه خرید را نیز لذت‌بخش‌تر کند. برای مثال، گردشگران می‌توانند به جای خرید از فروشگاه‌های بزرگ، از مغازه‌های محلی خرید کنند و با فروشندگان محلی صحبت کنند و در مورد محصولات آنها اطلاعات بیشتری کسب کنند.
۸. شرکت در فعالیت‌های گردشگری پایدار
شرکت در فعالیت‌های گردشگری پایدار می‌تواند به گردشگران کمک کند تا با جنبه‌های مختلف گردشگری پایدار آشنا شوند و به توسعه اقتصادی جوامع محلی کمک کنند. این فعالیت‌ها می‌توانند شامل بازدید از مزارع ارگانیک، شرکت در کارگاه‌های آموزشی در مورد محیط‌زیست و فرهنگ محلی و شرکت در تورهای گردشگری که توسط جوامع محلی برگزار می‌شود، باشند. با شرکت در این فعالیت‌ها، گردشگران می‌توانند تجربه سفر خود را غنی‌تر کنند و به طور مستقیم به توسعه پایدار کمک کنند.
۹. آموزش و اطلاع‌رسانی
آموزش و اطلاع‌رسانی در مورد گردشگری پایدار می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی در مورد این موضوع کمک کند. گردشگران باید در مورد گردشگری پایدار مطالعه کنند و اطلاعات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و آنها را نیز به سفر مسئولانه تشویق کنند. این امر می‌تواند از طریق شبکه‌های اجتماعی، وبلاگ‌ها و سایر رسانه‌ها انجام شود. با افزایش آگاهی عمومی در مورد گردشگری پایدار، می‌توان امیدوار بود که تعداد بیشتری از مردم به این نوع گردشگری روی آورند و به حفظ محیط‌زیست و توسعه جوامع محلی کمک کنند.
نقش فناوری های نوین در گردشگری پایدار
فناوری‌های نوین، از جمله هوش مصنوعی، اینترنت اشیا (IoT)، و واقعیت افزوده (AR)، پتانسیل بالایی برای کمک به گردشگری پایدار دارند. اپلیکیشن‌های موبایل می‌توانند اطلاعات لحظه‌ای در مورد اثرات زیست‌محیطی سفر، مسیرهای حمل و نقل پایدار و اقامتگاه‌های بوم‌گردی را در اختیار گردشگران قرار دهند. حسگرهای IoT می‌توانند مصرف انرژی و آب در اقامتگاه‌ها و مکان‌های گردشگری را بهینه کنند و هشدارهای مربوط به آلودگی محیط زیست را ارائه دهند. واقعیت افزوده می‌تواند به گردشگران کمک کند تا با فرهنگ و تاریخ جوامع محلی آشنا شوند و در عین حال از تخریب آثار تاریخی و طبیعی جلوگیری کنند. علاوه بر این، استفاده از داده‌های بزرگ و هوش مصنوعی می‌تواند به برنامه‌ریزی بهتر و مدیریت منابع در مقاصد گردشگری کمک کند و اثرات منفی گردشگری را به حداقل برساند.
کلام آخر
گردشگری پایدار نه تنها به حفظ محیط زیست و جوامع محلی کمک می‌کند، بلکه تجربه سفر لذت‌بخش‌تر و معنادارتری را برای گردشگران فراهم می‌کند. با رعایت اصول گردشگری پایدار، می‌توانیم از زیبایی‌های طبیعت و فرهنگ غنی ایران لذت ببریم و در عین حال به حفظ آنها برای نسل‌های آینده کمک کنیم.
